Griekse vrouwelijke filosofen

Tekst en foto's: Anneke Kamerling van het-boekje.nl

U bent vast bekend met de oude Griekse filosofen, zoals Pythagoras, Plato en Aristoteles. Maar wist u ook dat er in het oude Griekenland vrouwelijke filosofen waren? Hieronder volgen 5 vrouwen die belangrijke bijdragen hebben geleverd aan de filosofie en de wetenschap. Deze vrouwen zijn slechts enkele van de oude Griekse vrouwelijke filosofen, die bekend zijn. Naast de bekende vrouwelijke filosofen zijn er ongetwijfeld meer geweest, maar informatie over hen, als dat er al was, is kennelijk verloren gegaan.

Themistoclea van Delphi (6e eeuw v. Chr.)

Themistoclea (ook wel bekend als Aristoclea of Theoclea) was een priesteres in Delphi. Volgens overlevering in geschriften van de biograaf Laërtius, de filosoof en muziektheoreticus Aristoxenus, en de filosoof Porphyrius, was ze één van de leraren van de beroemde Griekse filosoof en wiskundige Pythagoras. Volgens hen zou hij al zijn morele doctrines van haar hebben geleerd. Je zou kunnen zeggen dat Themistoclea één van de eerste morele filosofen was, die zich bezighield met de kritische bezinning over het juiste handelen. Zo onderwees Pythagoras bijvoorbeeld dat de intellectuele aard superieur is aan de zinnelijke natuur en dat het leven gewijd dient te zijn aan mentale discipline. Waar zou hij dat vandaan hebben, denkt u?

Theano van Crotone (6e eeuw v. Chr.)

Theano was een leerlinge van Pythagoras aan zijn academie in Croton, Italië. Volgens sommige bronnen was ze tevens de vrouw van Pythagoras. Er zijn slechts een paar geschriften ('αποφθέγματα' - citaten van prestigieuze personen met een advies of oordeel, die als een eeuwige waarheid worden beschouwd) bekend die aan Theano worden toegeschreven. Ze geeft hierin advies aan vrouwen over deugd en vroomheid, beschrijft haar theorie over het universum en geeft haar visie over de filosofie van Pythagoras. Zo schreef zij bijvoorbeeld: "Ik heb geleerd dat veel van de Grieken geloven dat Pythagoras zei dat alle dingen uit het getal worden gegenereerd. De bewering zelf vormt een probleem: hoe kunnen dingen die niet bestaan zelfs worden opgevat om te genereren? Want hij zei niet dat alle dingen uit het getal gegenereerd worden; veeleer in overeenstemming met het aantal, op grond van het feit dat de orde in de primaire zin in aantal is, en het is door participatie dat een eerste en een tweede en de rest opeenvolgend worden toegewezen aan dingen die worden geteld." In haar verhandeling over het universum formuleerde zij de theorie dat het universum uit concentrische bollen bestaat die zich rond één centraal vuur bewegen: de Zon, de Maan, Saturnus, Jupiter, Mars, Venus, Mercurius, de Aarde en de anti-Aarde. Dat er daarnaast een aantal vaste sterren zijn en dat de afstanden tussen de bollen en het centrale vuur dezelfde verhoudingen hebben als de intervallen van de muzikale schaal. Deze theorie inspireerde Pythagoras tot het filosoferen over de harmonie van de planeten en het universum. Ook werd Theano, samen met haar dochters, gezien als belangrijke arts. In een geschil met de arts Euryphon over de ontwikkeling van de foetus toonden ze aan dat een foetus pas met een goede overlevingskans kan worden geboren na tenminste zeven maanden zwangerschap.

Aspasia (ca. 470 - 400 v. Chr.)

Aspasia was zeer waarschijnlijk een 'hetaera', een Griekse courtisane van hoge klasse. Als hetaera zou ze vrij zijn geweest van de vele beperkingen die de meeste Griekse vrouwen werden opgelegd en kon ze deelnemen aan het openbare leven in plaats van alleen thuis te zijn. Ze was de minnares en partner van de staatsman Pericles, met wie ze een zoon kreeg. Door haar relatie met Pericles zou ze politieke invloed hebben gehad. Volgens de historiograaf en filosoof Plutarchus werd gedacht dat Aspasia verantwoordelijk was voor de Samische Oorlog (441 - 439 v. Chr.). En in het toneelstuk "de Acharniërs" geeft Aristophanes haar de schuld van de Peloponnesische Oorlog (431 - 404 v. Chr.). Aspasia werd geroemd vanwege haar bekwaamheid als gesprekspartner en raadgeefster. Haar huis in Athene werd een intellectueel centrum dat veel grote denkers en filosofen aantrok, waaronder Plato en Socrates. Ze wordt genoemd in de filosofische geschriften van o.a. Plato, Xenophon, Aeschines Socraticus en Antisthenes. Plato bewonderde haar intelligentie en humor, en satiriseerde de relatie van Aspasia met Pericles. Socrates beschreef haar als trainer van vele redenaars en beweerde dat aangezien Pericles door Aspasia werd opgeleid, hij beter zou zijn in retoriek dan iemand die werd opgeleid door de Attische redenaar Antiphon. Hij schreef ook het auteurschap van de lijkrede voor de gevallenen in de Korinthische Oorlog (395 - 387 v. Chr.) aan Aspasia toe.

Hipparchia de Cynicus (4e eeuw v. Chr.)

Hipparchia was de echtgenote van de cynische filosoof Krates van Thebe. De cynische filosofie kenmerkt zich door een levenswijze waarbij men alle wereldse rijkdom en culturele gewoontes verwerpt. Krates geloofde dat doel en deugd alleen konden worden gevonden in een eenvoudig leven zonder bezittingen en zonder verlangen naar macht, rijkdom of roem. Een leven waarbij men zich volledig bewust is van zichzelf en zich daardoor ook niet hoeft te verhullen en geen schaamte tegenover anderen hoeft voelen of te tonen. Een verklaring voor het woord 'cynisch' ('κυνικός'), wat 'honds' betekent, is dat cynici werden bespot en bekritiseerd om hun levenswijze, zij leefden als 'honden'; ze sliepen op straat, aten van de grond en hadden geen bezittingen. Later zou deze term door de cynici zelf als geuzennaam werden gebruikt. De bekendheid van Hipparchia berust ongetwijfeld op het feit dat ze een vrouw was die filosofie beoefende en een leven leidde op gelijke voet met haar man. Zoals bij de meeste cynici lag haar invloed vooral in het voorbeeld van haar manier van leven. Hipparchia droeg mannenkleding en leefde samen met Krates in de stoa's en portieken van Athene, waar Krates de leraar werd van o.a. Zeno van Citium, de oprichter van het stoïcisme. De invloed van Hipparchia en Krates is vooral te zien in het vroege stoïcisme, waarin Zeno zijn radicale opvattingen over seksuele gelijkheid deelt.

Arete van Cyrene (4e-3e eeuw v. Chr.)

Arete leerde filosofie van haar vader, Aristippus, die zelf filosofie van Socrates had geleerd. Hij had een school in Cyrene en was een van de eersten die een systematische visie op de rol van plezier en pijn in het menselijk leven naar voren bracht. De Cyreense filosofen betoogden dat discipline, kennis en deugdzame acties eerder tot plezier leiden. Terwijl negatieve emoties, zoals woede en angst, de pijn juist vermenigvuldigen. Naar verluidt nam Arete na haar vader's dood het leiderschap van de School van Cyrene over. De School van Cyrene wordt gezien als een van de grondleggers van het hedonisme, de leer binnen de ethiek die stelt dat genot het hoogste goed is. Het woord komt van het Griekse woord 'ηδονή', wat 'genot' betekent. Een belangrijke vraag binnen deze filosofie is wat het meeste genot geeft. Daarbij stond langetermijndenken centraal. Want genot op korte termijn kon juist leiden tot pijn. Wie bijvoorbeeld te veel eet, krijgt buikpijn... Arete had aanzien. Ze zou 35 jaar lang filosofie hebben onderwezen en 40 boeken hebben geschreven over filosofie-educatie en natuurwetenschappen, maar geen van haar werken is tot op de dag van vandaag teruggevonden. Haar grafschrift luidt: "Ze was de pracht van Griekenland, mooi als Helena, de deugd van Thyrma, de pen van Aristippus, de ziel van Socrates en de tong van Homerus".

 

 

---

Schrijf je in en blijf op de hoogte

Wil je op de hoogte blijven van al het nieuws over Griekenland en de Griekse Gids schrijf je in voor onze gratis digitale nieuwsbrief. Direct na het aanmelden ontvang je van ons een e-mail met een link om je inschrijving te bevestigen.

Disclaimer: Wij verzamelen zoveel mogelijk informatie om onze lezers te helpen. De Griekse Gids is niet verantwoordelijk voor beslissingen die u neemt op basis van bovenstaande informatie. Houd er rekening mee dat informatie snel (per dag en zelfs per uur) kan veranderen. Zodra er wijzigingen zijn passen wij dit zo snel mogelijk aan op deze website.

---

Lees ook deze populaire artikelen

---