Reisverhaal: Weer naar Chios

Tekst en fotografie: Jolanda en Herman Hess van  www.chiosmastiek.nl

In 2019 gingen we alweer naar Chios, voor de vierde keer, net als in 2011, 2014 en 2017. Dan moet dat eiland óf iets heel bijzonders hebben, of je moet een andere reden hebben. Wat ons betreft is het beide. Chios is een bijzonder eiland dankzij de unieke, afwisselende natuur, de cultuur en de bijzonder hartelijke inwoners. En het is het eiland van de Mastiek (Mastiha, of Masticha, hoe je het maar wilt noemen). Dat laatste is voor ons de tweede reden. Er is nog veel meer aantrekkelijks aan Chios, daar komen we later in het verhaal op terug. Er zijn best wel veel reisverslagen over Chios te vinden. Dus we gaan proberen deze niet te herhalen en ons bezoek op een andere manier te beschrijven. Van harte bevelen we de site van het toerismebureau van Chios aan - chios.gr – daar vind je echt alles over het eiland en heel veel foto’s!

Mesta

Chios, je bedoelt Gyros?
Vertel mensen die denken dat je Chios kunt eten dat het een eiland onder Lesbos is en de verwarring is opgelost. Lesbos kent bijna iedereen en Kos en Samos klinkt ook bekend. Maar dat er iets als Chios bestaat is voor veel mensen een verrassing. Als we op een markt of beurs staan (ook daarover later meer) en we proberen uit te leggen waar het ligt, dan prikken we drie keer in de lucht van boven naar beneden en zeggen dan Lesbos, Chios, Samos. Een vierde keer prikken, daar vlak naast, geeft aan “Turkije”. Dan is het helemaal duidelijk.

Hoe op Chios te komen
In 2011 en 2014 was het voor ons eenvoudig om naar Chios te gaan. Gewoon even een compleet reisje boeken, met het vliegtuig van Schiphol naar de luchthaven van Chios en dan met de bus of taxi naar je accommodatie. Dat zal nu niet meer zo lukken. Er zijn geen directe charters meer van Nederland naar Chios. Gelukkig zijn er diverse andere manieren, zoals met de boot of vliegtuig vanaf een nabij gelegen eiland, of vanuit Turkije. Of met een vliegtuig vanuit Athene. Dat laatste hebben wij gedaan, net als in 2017. Maar het is ook mogelijk om een reisorganisatie zoals grieksegidsreizen alles voor je te laten regelen.

Diverse verhalen gaan de ronde waarom er geen directe vluchten vanuit Nederland zijn. Overigens zijn er meer landen van waaruit niet meer direct op Chios kan worden gevlogen, waaronder Noorwegen. Noren zijn gek op Chios, net als Italianen, hebben we ontdekt. Maar waarom niet direct naar Chios? De landingsbaan is te kort. De grond onder de landingsbaan is te zacht. Er zijn te weinig toeristen. Er zijn teveel asielzoekers. Het halve eiland is afgebrand. En er zijn nog meer (veelal onjuiste) verklaringen. Wat het vaakst wordt verteld is dat het om de landingsbaan gaat. Aanpassen daarvan schijnt al jaren op het verlanglijstje van Chios te staan. Maar het is nog wachten op de vergunning. Overstappen in Athene is eenvoudig en wij vinden het zelfs leuk. Je hoeft niet met je koffer te sjouwen en inchecken voor de vervolgvlucht gaat supersnel. Alles staat duidelijk aangegeven en er is voldoende ruimte. Op de luchthaven vind je veel winkels en restaurants en kun je dus je benen strekken, winkelen en lekker eten. En uiteraard nog meer in vakantiestemming komen. Wat wij zelf ook heel leuk vinden is het overstappen op een propellervliegtuig. Er vliegen zogenaamde turboprops heen en weer. Toen we voor het eerst zo’n vlucht(je) gingen maken, hadden we een bepaald beeld van zo’n vliegtuig. Klein, oud, schokkerig en lawaaiig. Dat hadden we dus verkeerd. Oké, ze zijn wat kleiner en de motoren zijn duidelijker hoorbaar, maar dat is alles. Je zit twee aan twee, naast elkaar, en in de meeste turboprops passen tussen de 70 en 90 passagiers. Zo klein zijn ze dus niet. Na ruim een half uur vliegen stap je al uit op Chios.

Terug op Chios
De luchthaven van Chios is klein. Eén landingsbaan en één winkeltje. Eigenlijk is alles klein. En wat gedateerd. Maar veel belangrijker is dat we weer helemaal het vakantiegevoel hadden. De vooraf gehuurde auto van Hertz, de enige met een zichtbaar kantoortje op de luchthaven, kregen we snel mee. Inclusief het plaatje waarop alle beschadigingen stonden. Je komt maar weinig volledig onbeschadigde auto’s tegen, dus de huurauto was helemaal passend. Voordat we gingen rijden heb ik toch maar even wat foto’s van de auto gemaakt. En het eigen risico zo veel mogelijk afgekocht. Je weet maar nooit.

Eilandhoppen Samos- Chios

Op (de) weg
We kwamen laat in de avond aan. In september zijn de dagen zo’n half uur korter dan in Nederland en het is een uur later. Dus het is daar ’s avonds vroeg donker. Toch weer even wennen zo’n andere auto. Een échte handrem (en niet zo’n automatisch geval als in onze eigen auto) en geen automatische lampen. Dus na een minuut maakte meerdere lichtsignalen van mede weggebruikers mij duidelijk dat het handig zou zijn de verlichting aan te doen. Het was weer even wennen, het rijden op Chios. Amper lantaarnpalen of wegmarkeringen. Maar ook amper verkeer en verkeerslichten. We lieten ons leiden door Googlemaps en die bracht ons keurig bij ons appartement. Bij daglicht ontdekten we pas hoe goed de wegen zijn. De meeste (hoofd)wegen zijn in prima staat. Veel is opnieuw geasfalteerd, bij het bereiken van iedere bocht word je ruim op tijd door een verkeersbord gewaarschuwd en bij de “spannende” bochten is een vangrail aanwezig. Eenmaal buiten de heksenketel van de hoofdstad Chios is de drukte op de wegen minimaal. Er zijn maar een paar hoofdwegen die naar de vier windstreken voeren. Verkeersborden geven duidelijk aan welke afslagen je moet nemen, waardoor het relatief eenvoudig is je bestemming te bereiken. Die eerste avond moest ik echter een paar “ererondjes” maken; had ik maar mijn bril moeten opzetten, dat blijkt toch wel verstandig op die onverlichte wegen.

Emporios
Onze accommodatie ligt in het havenplaatsje Emporios. Een klein dorpje met op loopafstand het bekende lavastrand Mavra Volia. In Emporios zijn enkele tavernes aan de haven aanwezig. Allemaal klein en gelukkig met een eigen karakter. Uiteraard zijn er een paar van dezelfde familie, maar de gerechten verschillen genoeg van elkaar om ze allemaal te proberen. In september is het niet druk. We waren zelfs een paar keer de enige klanten voor het diner. In ieder geval heb je dan de kans uitgebreid te kunnen praten met de mensen van de restaurants. Mavra Volia is populair. Zelfs medio september komen bussen vol toeristen op bezoek. Ze gaan dan lunchen bij de restaurantjes in Emporios. Soms is het overdag zo druk geweest dat je ’s avonds beter de menukaart kunt laten liggen en vragen wat ze nog wél hebben. Het lavastrand is bijzonder. Het ligt vol met gladde donkergrijze keien. Er is één strandtentje met een paar zitjes, dus als je iets serieus wilt eten moet je even naar Emporios lopen. Het is even wennen om op een handdoek op die keien te liggen en ze kunnen goed heet worden. Die kiezels zijn uniek en zijn heel uitnodigend als souvenir. Langs het strand staat echter om de paar meter een bord met de tekst dat het verboden is ze mee te nemen. Dus we hebben ze maar laten liggen.

Emporios

Karfas
De eerste ochtend zijn we vanuit Emporios naar Karfas gereden. Dat is een half uurtje rijden. Karfas kennen we goed. Daar is het restaurant van de Nederlandse Geralien en de Griekse Kostas. Het ontbijt bij Oasis is perfect, evenals de gastvrijheid. De kok weet klassieke Griekse gerechten nóg lekkerder te maken. We zijn daar dus vaker gaan eten. Karfas ligt vlak onder Chios-stad en heeft ook een breed zandstrand, maar het strand lijkt wat kleiner dan dat van Komi. Er zijn diverse tavernes; meer is er eigenlijk niet te beleven. Er is wat meer leegstand dan een paar jaar geleden, maar sommige restaurants zijn juist groter geworden. In het hoogseizoen is Karfas een echte toeristenplaats met veel leven op de stranden en in het water.

Karfas Chios

Chios-stad
Na ons perfecte ontbijt in Karfas zijn we richting Chios-stad gereden. Na tien minuten kom je, op een steenworp afstand van de stad, bij een paar grote moderne supermarkten uit. Daar is het altijd druk. Bij één van de twee, met filialen over de hele wereld en ook veel in Nederland, was het Oostenrijkse week. Het zou leuker zijn geweest als ze een Nederlandse week zouden hebben gehad, of nog leuker: een Griekse week. Vijf minuten verder naar het Noorden is Chios-stad. De metropool van Chios. In en rond de stad tref je enkele verkeerslichten aan. En dat is maar goed ook. De stad is een heksenketel. In het hoogseizoen is het nogal “uitdagend” om daar te rijden, maar ook medio september is het druk. Gelukkig is er een grote parkeerplaats aan het begin van de haven. We hoorden van Chioten dat die illegaal is gebouwd. Maar de plek is gewoon zichtbaar op Googlemaps. Na een paar minuten lopen sta je al midden in de stad. Zoals gezegd  het is daar altijd druk. We stonden nog in de Nederland-modus en waren een belangrijk tijdselement vergeten. De, noem het maar, siësta. De winkels sluiten tussen 14:00 en 18:00 uur. Vanaf 18:00 uur komt de stad pas echt tot leven. De winkels worden dan goed bezocht en de vele terrassen raken vol. Niet om te eten, want dat is pas véél later. Om 18.00 uur eten is niet Grieks. 21.00 uur lijkt er meer op, maar rond 22:00 uur wordt het pas echt gezellig. Wij vinden het heerlijk om ons dagritme aan te passen; dan krijgen we nog meer het vakantiegevoel. Uiteraard zijn er heel veel leuke winkeltjes te vinden. En ook veel prima restaurants, met een flink aantal aan de haven. Maar we willen graag een winkeltje noemen. Het is Kronos. Een ijsfabrikant c.q. winkel in het winkelhart van Chios. Over smaak valt niet te twisten, maar wij vinden hun ijs superlekker. Vooral hun ijs met mastiek.

Chios stad

Komi
Op een minuut of tien rijafstand van Emporios ligt Komi. Het is vanaf daar dus ook te lopen. Het opvallendst aan Komi is het strand: Komi Beach. Het strand is ruim en bestaat grotendeels uit zand. Er zijn strandtenten en alles wat daarbij hoort. Dus ligbedden, muziek en toeristen. In de periode van half tot eind september is het er echter bijna uitgestorven en kun je je in slaap laten sussen door het geluid van de zee. Het weer werkte mee. Ondanks weercode geel en zelfs oranje voor harde wind (kracht 7) en regen. Dat kun je soms hebben vanaf medio september. Komi ligt klaarblijkelijk dusdanig gunstig dat als het in Chios-stad slecht weer is Komi wordt ontzien. Dat geldt uiteraard niet alleen voor Komi, maar voor een groot deel van het zuidoosten. Dat zuidoosten is dus droog en warm. En de wind valt ook wel mee. Dat zijn allemaal aspecten die nodig zijn voor de mastiek. Voor de derde keer: daar kom ik later op terug…

Komi Chios

Even naar het noordwesten
Tijdens een zeldzaam bewolkte dag zijn we naar het noordwesten gereden. Al snel kom je dan terecht in Volissos. Een plaatsje dat bekend is door de overblijfselen van een groot kasteel. We zijn daar eerder geweest en hebben toen het kasteel bezocht. Het blijft een mooi gezicht, zo’n dominant bouwwerk als bewaker van het stadje. Maar het stadje zelf is ook mooi. In het noordwesten zijn de wegen prima, mits je op de verharde wegen blijft. Veel wegen zijn voorzien van nieuw asfalt en hier en daar is het mogelijk te parkeren om de berg af te dalen naar idyllische verlaten strandjes. We hebben diverse van die strandjes gezien. Sommige zien er inderdaad sprookjesachtig uit. We weten nu ook waar onze buren iedere dag vertoefden. Dagelijks reden zij naar zo’n romantisch “privé” strandje, met hun koelbox en bergschoenen. Het is namelijk vaak een hele klim om daar te geraken.

Lithi beach
Om de één of andere reden vinden wij het leuker om aan zee te zitten dan midden in een stad(je). Lithi bestaat uit een stadsdeel en een havendeel. Vorige keer hadden wij de stad bezocht, dus deze keer was Lithi beach onze bestemming. Ook dit strand was, uiteraard, uitgestorven. Het is een mooi zandstrand met meer dan genoeg strandtenten. De haven van het vissersdorpje gaat naadloos over in het strand. En ook hier is het water prachtig blauw en de bergen prachtig groen.

Aardewerk
Ga je vanaf het (noord)oosten naar het zuidwesten dan leidt de hoofdweg je altijd door het plaatsje Armolia. Daar moet je zijn als je van handgemaakt en handgeschilderd aardewerk houdt. Diverse keramiekfabriekjes annex winkeltjes liggen gebroederlijk bij elkaar. Het zal niemand verbazen dat ook hier enkele door dezelfde familie worden gerund. Wij kopen altijd iets. Zo proberen we een heel servies bij elkaar te krijgen. Veel is handwerk en de prijs daarvan is niet bepaald laag, maar wij vinden het heel fraai; zeker het serviesgoed waarop de mastiekbomen zijn geschilderd. Er is ook veel toeristisch spul te vinden. Na ieder bezoek aan Chios is onze bagage flink in gewicht toegenomen.

Megas Limnionas
Iedere keer als we op Chios zijn bezoeken we minstens een paar keer het havenstadje Megas Limnionas. Hier hebben wij warme herinneringen aan, vooral omdat dit onze eerste vakantiebestemming in Chios was. Ook in Megas was het stil, maar bij het grootste restaurant vlak bij het haventje was het wat drukker. Het is altijd leuk de eigenaar daarvan weer eens te zien. Evenals enkele Nederlandse Chios liefhebbers. Het eten daar is zo als altijd overheerlijk. De kok bereidt de typisch Griekse gerechten nét iets anders. Wij zijn gek op de grote witte bonen in tomatensaus, maar bij Agyra vinden wij het ’t lekkerst. Onze favoriete wijn is de witte Kefala geworden. Deze wijn wordt op Chios gemaakt en de witte variant vinden wij heerlijk. Iedere keer vinden wij het weer opmerkelijk dat een fles wijn in restaurants maar een beetje duurder is dan in de winkel. Dat is in Nederland toch wel heel anders.

Mastiek op Chios
Chios is bij een aantal mensen bekend om met name de mastiek. De hars uit de mastiekboom. Sommigen kennen ook de citrusvruchten (mandarijnen en bittere sinaasappel), de tulpen, de honing en de tomaatjes. Maar ook ouzo en olijfolie wordt op het eiland gemaakt. En niet te vergeten de overheerlijke Mastello kaas. Jammer dat veel van deze producten niet in Nederland te koop zijn. We hebben een aantal van de zogenaamde “mastiek-dorpen” bezocht, zoals Olympi, Mesta en Pyrgi. Allemaal prachtig en rijk aan historie. Maar Pyrgi is voor ons mastiek-dorp nummer één. De gevels van de huizen die stuk voor stuk op een unieke wijze zijn versierd, de tomaatjes die daaraan hangen te drogen en de lekkerste mastiek-koffie van heel Chios op het grote plein. In dit zuidelijke deel zie je op de koele momenten van de dag meestal wat oudere dames (en een enkele heer) bezig met het schoonmaken van de gestolde harsdruppels.

Pyrgi Chios

Mastiek is zeldzaam en dus duur. Chioten met mastiekbomen kunnen dus goed verdienen aan de hars. Dat is al eeuwen zo. Het klimaat en de bodemgesteldheid is alleen in het zuiden van Chios precies naar wens van de mastiekboom. Alleen in dit deel van de wereld kan de hars als grondstof voor tal van producten worden gebruikt. Van oudsher was het de hars die de retsina zijn smaak gaf. Tegenwoordig wordt meestal het veel goedkopere dennenhars gebruikt. Mastiek was eeuwen geleden al bekend in Nederland, maar eigenlijk alleen bij kunstschilders die de hars aan hun vernis toevoegden om deze te stabiliseren en te versterken. De populariteit van mastiek neemt (weer) toe. In de historie stond het bekend als een wondermiddel. In de regio, inclusief het nabij gelegen deel van Turkije, is het altijd gebruikt als een natuurlijk middel tegen tal van gezondheidsproblemen. Van Europa tot het Midden-Oosten worden aanzienlijke hoeveelheden geïmporteerd. De wereld staat nu meer open voor alternatieve (kruiden)geneesmiddelen en zelfs de EMA (Europees Geneesmiddelen Agentschap) heeft erkend dat het effectief werkt bij diverse (maag- en darm)kwalen en huidproblemen. Dat het zorgt voor schone tanden was al lang bekend. Mastiek blijkt antibacterieel te zijn en door op de stukjes mastiek te kauwen kan tandbederf worden voorkomen. Mastiek zorgt ook voor een gezonde(re) huid en menig Chioot gebruikt het bij wondjes en insectenbeten. Omdat de hars brandbaar is, komt het regelmatig voor dat een deel van de bomen afbrandt. De oorzaak is niet altijd duidelijk. Het is niet (altijd) duidelijk hoe de branden zijn ontstaan, maar sommige eilandbewoners geven de schuld aan vonken van de elektriciteitspalen. Het duurt vele jaren voordat de bomen weer groot genoeg zijn om bruikbare hars te produceren. Soms hoor of lees je dat er tientallen procenten van de mastiekbomen zijn verbrand. Diverse mastiektelers hebben ons verteld dat bij de laatste brand ongeveer 5% van de bomen verloren is gegaan.

Door het bergachtig landschap en de richting van de wind blijven de branden binnen een beperkt gebied. Men is er niet rouwig om dat de moeilijkst begaanbare hellingen de meeste schade hebben opgelopen. Ze hebben nieuwe bomen geplant op toegankelijker gebieden. Overigens zijn er heel wat mensen die wat “bijklussen” als mastiekteler. Sommige achtertuinen staan vol met mastiekbomen. Ook bij ons staat mastiek centraal in ons dagelijkse leven. Als distributeur van één van de eerste mastiek-fabrikanten op Chios leveren wij aan Nederland en België tal van producten met mastiek. Na ons tweede bezoek aan het eiland, in 2014, raakten wij overtuigd van het goede van de hars en vonden het onbegrijpelijk dat een groot deel van de wereld dit soort natuurlijke producten niet kent. Puur uit overtuiging zijn we daarom begonnen met de import en distributie van mastiekproducten. Vandaar dat wij al 5 jaar op markten en beurzen met veel enthousiasme uitleggen wat mastiek is, waar Chios ligt en waarom het zo’n fabuleus eiland is.

Musea op Chios
Na het bovenstaande zal het niemand verbazen dat we van de vele musea op het eiland het Mastiekmuseum hebben bezocht. Het Mastiekmuseum is tamelijk groot en ligt zeer opvallend op een heuvel nabij Pyrgi. Al op kilometers afstand is het gebouw zichtbaar. Goed bereikbaar en met veel parkeerplaatsen is het berekend op veel bezoekers. Veel Chioten hebben zo hun mening over de architectuur van het complex, maar zijn wel blij dat Europa financieel heeft bijgedragen aan de bouw ervan. Na het betalen van €4,- per (volwassen) persoon mag je naar binnen. Dan kun je ook de uitgebreide tuin bezoeken. In die tuin worden alle stappen van het proces rond mastiek middels tekstborden en silhouetten toegelicht. Er groeien uiteraard ook veel mastiekbomen en in de periode dat wij er waren zijn de tranen (druppels mastiekhars) goed zichtbaar. In het museum draaien films op diverse grote en kleine schermen die in keurig Engels alles nog eens uitleggen. Ook hier zijn weer veel tekstborden te vinden, evenals machines, maquettes en vriendelijk personeel dat graag nog veel meer wil vertellen. Er wordt veel aandacht besteed aan de historie van de hars en het eiland, maar ook al het goede van de hars. Dat het goed voor je ingewanden, huid en tanden is mag wel als bekend worden beschouwd. Dat het werkt tegen diabetes is wellicht minder bekend. Dat staat allemaal beschreven en uitgelegd in dit museum. Een stukje verder naar het noordoosten, in het midden van Chios (de Kambos) liggen hele mooie dorpjes. In deze streek kan meer regen vallen dan in het zuiden en daardoor groeien hier veel citrusbomen. Hier is het Citrusmuseum te vinden. Feitelijk is het een fraai gebouwtje met buiten een mooie tuin en uiteraard veel citrusbomen. Binnen wordt de historie en werkwijze belicht en op een bord aan een muur hangt iets wat ons bekend voorkwam. Op dat bord zijn diverse papieren wikkels geprikt waarin vroeger het citrusfruit per stuk werd verpakt. In de Nederlandse supermarkten waar wij onze boodschappen doen zie je die wikkels allang niet meer, maar toen wij een stuk jonger waren was dat heel gewoon. De toegang is gratis. Het terras achter het museumgebouw is heel uitnodigend om iets te drinken en het huisgemaakte citrus gebak te proberen. Vanzelfsprekend kun je in beide musea relevante producten kopen.

Deze keer hebben we niet de oudheidkundige en culturele musea bezocht en ook niet de vele kerkjes, kloosters en archeologische bezienswaardigheden. En we hebben ook niet de fraaie windmolens ten noorden van Chios-stad bezocht. Over windmolens gesproken: die vind je overal op het eiland. Weliswaar niet altijd even goed herkenbaar omdat de tijd de (houten) wieken weggevreten heeft.
 
Nog een keer naar Chios?
Ja! We gaan volgend jaar zeker weer. De vriendelijkheid van de Chioten, de mooie omgeving en het mooie weer. Dat missen we nu al. Het “ruige” noorden hebben we nog niet goed verkend en we willen ook de nog niet door ons bezochte toeristische en minder bekende bezienswaardigheden bekijken. Er is genoeg te beleven op Chios.

Voor meer informatie over Mastiek, kijk op www.chiosmastiek.nl

Lees ook het interview met Herman en Jolanda over Chios en mastiek

Eilandhoppen Samos- Chios

---

Schrijf je in en blijf op de hoogte

Wil je op de hoogte blijven van al het nieuws over Griekenland en de Griekse Gids schrijf je in voor onze gratis digitale nieuwsbrief. Direct na het aanmelden ontvang je van ons een e-mail met een link om je inschrijving te bevestigen.

Disclaimer: Wij verzamelen zoveel mogelijk informatie om onze lezers te helpen. De Griekse Gids is niet verantwoordelijk voor beslissingen die u neemt op basis van bovenstaande informatie. Houd er rekening mee dat informatie snel (per dag en zelfs per uur) kan veranderen. Zodra er wijzigingen zijn passen wij dit zo snel mogelijk aan op deze website.

---

Lees ook deze populaire artikelen

---